Februari 2015

Opnieuw Kom binnen, maar nu anders.

………de kunstenaar zag iets, en jij hebt het nakijken…….

In het Hongaars betekent het achtervoegsel – be/-ba, naar binnen. Megyek a boltba betekent: ik ga de winkel in. Ik wil het dit keer hebben over binnenkomen in een kunstwerk, want hoe kijk je naar een object? Kijken is één, maar iets zien? Je kunt ook be-kijken, als het ware naar binnen kijken. Als je goed leert kijken ga je meer zien, je verwerft in-zicht.

In het voortgezet onderwijs maakt het vak kunstbeschouwing deel uit van de kunstvakken, waarin de leerlingen, naast het zelf beeldend zijn, leren naar kunst te kijken. Het voert te ver om hier de hele vakinhoud te behandelen, maar er zijn een paar uitganspunten die hier beschreven kunnen worden.

Het eerste wat je jezelf moet gunnen is tijd. Neem de tijd om lang(er) naar een object te kijken. Hier volgt daarvoor een eenvoudige oefening.

Oefening 1
Probeer een beeld te beschrijven, en wel zo dat een ander die het niet ziet, zich kan voorstellen hoe het eruit ziet. Door deze oefening, die tijd kost, dwing je jezelf om even stil te staan bij een object, en door dit beschrijven ga je al meer zien. Bij dit beschrijven ontstaat vanzelf al het eerste beoordelen. Je vindt er iets van. Vind jij het mooi of niet mooi, knap gedaan, kunstig dus? Dit is de opstap naar beschouwen.

Oefening 2
Probeer daarna het beeld te verklaren, waar gaat het over? Kun je een titel geven aan het werk, zie je een onderwerp? Gebruik hierbij je eigen kennis, je algemene ontwikkeling, en sluit zeker je gevoel niet uit.

Dan komt de volgende stap waarin je gaat be-kijken. In kunstterminologie heet dit iconografie. Nieuwsgierigheid en verwondering zijn hierbij goede drijfveren. Let daarbij op onderdelen van de vormgeving, zoals bijvoorbeeld vorm, kleur, licht, compositie, materiaal, techniek. Maar hoe zit dat met de voorstelling? Wat zie je eigenlijk, het gaat nu om het zoeken naar betekenis. Hiervoor komt bronnenonderzoek in aanmerking, dat kan zijn: toelichting door kunstenaar, door galeriehouder, kunstuitleen, zaaltekst, catalogustekst, (kunst) historische tekst, kunstprogramma op tv, internet, bibliotheek. Vanuit de kennis die je hebt opgedaan uit kijken en onderzoek kom je tot interpretatie.

Een fraaie valkuil bij het bekijken en interpreteren van een kunstwerk is dat je vanuit te weinig gegevens, of teveel vanuit je eigen weten, begrip en tijd, een betekenis toekent aan een beeld. Ik noem dat fraai, omdat uit de kunstgeschiedenis blijkt dat de interpretatie nogal eens kan wisselen in de loop van de geschiedenis. Geloof dus gerust in je eigen waarheid, en als het lukt, geniet gewoon van het kijken en ervaren.

Ik herinner me een ervaring van jaren geleden in het Tate Modern in Londen[1]. Ik ging op zoek naar het werk van Rothko, en daar in de zaal, zittend tussen de negen doeken was ik sterk onder de indruk van de rust die dit alles uitstraalde. Die ervaring, iets wat in de literatuur de aura van het kunstwerk[2] heet, is uniek voor de tijd en ruimte waarin je het kunstwerk be-kijkt en ervaart. De rust die in deze de ruimte aanwezig heerst, beïnvloedde de bezoekers; een jong stel dat luid lachend binnenkwam was binnen twee stappen stil.

In elke galerie zou eigenlijk een goede mogelijkheid moeten zijn om rustig te zitten en te “genieten”.